ყველაზე მძიმე და მნიშვნელოვანი ეპიზოდი იყო ლონსკიზე ციხე-მუზეუმის მონახულება. ავსტრიელებმა აქ ააშენეს პოლიციის სამმართველო, პოლონელებმა მიაშენეს ციხე, სადაც პოლიტ პატიმრები იყვნენ ძირითადად, მათი უმეტესობა კი დამოუკიდებლობისთვის მებრძოლები იყვნენ. ამ ციხეში იჯდა ცნობილი მებრძოლიც სტეპან ბანდერა. 1939 წელს ლვოვში საბჭოთა ჯარები შემოვიდნენ და ციხის ბინადართა კონტიგენტიც ცოტათი შეიცვალა, ახლა აქ კომუნიზმის წინააღმდეგ მებრძოლები იყვნენ, თუმცა მათი დიდი ნაწილი ცოტა ხნის წინ პოლონელების წინააღმდეგ იბრძოდა.
კომუნისტების ბატონობა სულ 2 თვე გაგრძელდა, მალე გალიციაში გერმანელები შემოვიდნენ. თუმცა კომუნისტებმა იმდენი მოახერხეს ამ მოკლე დროის მანძილზე, რომ უკრაინელები გერმანელებს, როგორც განმათავისუფლებლებს ისე შეხვდნენ. კომუნისტებმა იმდენად სწრაფად დატოვეს ციხე, რომ პატიმრების დახვრეტის დროც არ ჰქონდათ, ამიტომ მათ საკნებში ყუმბარები შეაგდეს. გერმანელები რომ შემოვიდნენ ციხის ნახვით გაოგნდნენ. თან ზაფხული იყო… გვამების ფრაგმენტებისგან გასაწმენდად რა თქმა უნდა ებრაელები გამოიყენეს, რომლებიც მალევე გაანადგურეს…
გერმანელი ნაცისტების ბატონობის დროს ციხე ისევ გამოიყენებოდა პოლიტიკური პატიმრებისთვის. უკრაინელები მალე მიხვდნენ, რომ ნაცისტების გეგმებში არ შედიოდა დამოუკიდებელი უკრაინის არსებობა, ერთ-ერთი ლიდერი სტეპან ბანდერა საკონცენტრაციო ბანაკში იხდიდა სასჯელს. ასე გაგრძალდა სანამ ლვოვი ისევ საბჭოთა ჯარებმა არ დაიკავეს, და ნაციზმთან მებრძოლებს ციხეში კომუნისტებთან მებრძოლები დაემატნენ. ბევრი პატიმარი აქედან ციმბირის საკონცენტრაციო ბანაკში გადაიყვანეს, ბევრს აქვე ეზოში ხვრიტავდნენ.
ციხე აქტიურად გამოიყენებოდა საბჭოთა კავშირის დაშლამდე. მხოლოდ პრეზიდენტ იუშჩენკოს მმართველობის პერიოდში გაიხსნა ციხის არქივები, გამოიყო მისი ნაწილი მუზეუმ-მემორიალისთვის…
მუზეუმი უფასოა, გიდიც უფასოდ ემსახურება ყველა მომსვლელს. აუცილებლად სანახავი ადგილია.
ასეთ საკნებში ათეულობით პატიმარი იყო.
დაკითხვევბის ოთახი და ფოტოლაბორატორია.
პატიმართა ხელოვნება. სავარდი შავი პურისგანაა გაკეთებული.
ციხის პატიმრების გვარები, მათ შორის ქართველებისაც.
ეზო, აქ ხვრიტავდნენ.
პირდაპირ ასეთი სახლებია, საიდანაც კარგად ჩანს ციხე და მისი ეზო. აქ ყოველთვის შესაბამისი ოჯახები ცხოვრობდნენ, პოლონეთის უშიშროების თანამშრომლები, გესტაპოელები და შემდეგ ნკვდს ოჯახები….
